Żywienie niemowląt

Okres od noworodka do 1 roku życia jest jednym z okresów, które programują stan zdrowia malucha na kolejne jego lata. Zarówno kolejne lata dzieciństwa jak i już lata jako osoby dorosłej. Dlatego też prawidłowe odżywianie w 1 roku życia dziecka jest ogromnie ważne. Chroni przed otyłością, wpływa na rzadsze występowanie lub łagodniejszy przebieg chorób cywilizacyjnych takich jak: nadciśnienie tętnicze, udar mózgu czy cukrzyca typu 2. Wpływa również na harmonijny rozwój i funkcjonowanie mózgu czy zmysłów, a także na rozwój kości i stawów.
Prawidłowe żywienie niemowląt dostarcza energii, a także składników odżywczych koniecznych do rozwoju i budowy narządów oraz tkanek. Wpływa także na procesy metaboliczne organizmu oraz ich wydajność.

Żywienie dziecka w 1 roku życia można podzielić na 2 etapy. Etap karmienia piersią i etap wprowadzania pokarmów stałych.

W pierwszym etapie, czyli czasie karmienia piersią dążymy do jednego: do wyłącznego karmienia dziecka mlekiem matki przez pierwszych 6 miesięcy życia dziecka.

Pokarm matki jest najzdrowszym i najbardziej wartościowym pokarmem dla noworodka i niemowlęcia. Zaspokaja wszystkie potrzeby dziecka na poszczególnych etapach rozwoju. Z karmienia niemowlęcia piersią korzyści czerpie również matka.
Według zaleceń ekspertów niemowlę powinno być wyłącznie karmione piersią do 6 m.ż. Zdrowa, dobrze odżywiona kobieta produkuje pokarm w ilościach wystarczających dla pokrycia zapotrzebowania swojego dziecka. Karmienie niemowląt mlekiem matki jest najbardziej naturalnym i najbardziej fizjologicznym sposobem żywienia.
Mleko matki zawiera niezbędne składniki odżywcze, w pełni pokrywają zapotrzebowanie niemowlęcia na te składniki, jest ono również niezbędne do prawidłowego rozwoju psychomotorycznego dziecka.

Korzyści płynące z karmienia naturalnego dla dziecka:
⦁ pokarm kobiecy zapewnia optymalny rozwój intelektualny, społeczny i psychomotoryczny, 
⦁ mleko kobiece jest pożywieniem o najwyższej wartości odżywczej, idealne dla potrzeb i możliwości organizmu niemowlęcia w różnych miesiącach życia,
⦁ zaspokaja emocjonalne potrzeby dziecka,
⦁ zmniejsza zachorowalność na choroby infekcyjne,
⦁ dostarcza składników wspomagających funkcjonowanie układu immunologicznego.

Każde zdrowe niemowlę powinno być karmione mlekiem matki, czyli naturalnym sposobem. W wyjątkowych przypadkach karmienie naturalne nie jest możliwe. Dziecko należy przystawić do piersi zaraz po urodzeniu – najlepiej w ciągu godziny, ponieważ badania udowodniły, że im wcześniej będzie kontakt matki z dzieckiem tym większa szansa na powodzenie karmienia. Karmienie piersią może sprzyjać nawiązaniu bliskości między noworodkiem a matką. Naturalne żywienie tworzy bardzo silną więź emocjonalną dziecka z matką i dzieci takie osiągają lepsze wyniki w ocenie funkcji poznawczych. Karmienie piersią jest również korzystne dla matki, ponieważ wpływa na zmniejszenie wystąpienia ryzyka raka jajników i sutka. Kobieta karmiąca naturalnie szybciej wraca do szczuplej sylwetki po ciąży.
W pierwszych dniach po urodzeniu gruczoł piersiowy produkuje substancję zwaną „siarą”. Zawiera ona znacznie więcej białka, a mniej węglowodanów i tłuszczu. Pokarm jest bardziej gęsty, żółty i lepki. Siara w swoim składzie zawiera przeciwciała stymulujące odporność dziecka, których organizm dziecka nie produkuje jeszcze w wystarczającej ilości. Tłuszcz znajdujący się w siarze występuje w postaci globulek, co powoduje łatwiejsze trawienie i stanowi naturalną barierę ochronną układu pokarmowego dziecka.
Koncepcja karmienia „na żądanie” zakłada przystawianie dziecka do piersi wtedy, gdy niemowlę sygnalizuje taką potrzebę, nawet co około 1,5 godziny. Podczas karmienia sztucznego mleko modyfikowane można podawać rzadziej - co około 3-4 godziny.

O tym, czy kobieta może karmić piersią, nie decyduje kształt piersi, wielkość brodawki, czy rozmiar piersi. Im szybciej noworodek zostanie przystawiony do piersi, tym łatwiej będzie nauczyć się zarówno matce, jak i dziecku mechanizmu karmienia. Niemowlę ma silny, naturalny, fizjologiczny odruch ssania. Pokarm matki wypływa w skutek działania różnych czynników, między innymi oksytocyny, pozytywnych emocji, a także odruchu ssania malca.
Dziecko powinno być pierwszy raz przystawione do piersi 20-30 minut po porodzie; czasami trzeba pomóc dziecku złapać brodawkę sutkową. Jednorazowe karmienie nie powinno trwać dłużnej niż 30 minut, jeśli ilość pokarmu matki nie jest wystarczająca i u niemowlęcia nie obserwuje się prawidłowych przyrostów masy ciała, należy dokarmić je mlekiem modyfikowanym. Od 3 tygodnia życia suplementujemy także witaminę D3. Zdrowe niemowlę karmione naturalnie nie powinno być dopajane wodą czy też herbatkami, ale w okresach letnich jest ono dopuszczalne.
Dziecko należy karmić piersią najdłużej, jak to jest możliwe. Między 5-6 m.ż. dziecku karmionemu naturalnie zaczyna się wprowadzać posiłki uzupełniające .

Przeciwwskazania do karmienia piersią można podzielić na przeciwwskazania ze strony matki i przeciwwskazania ze strony dziecka.

Ze strony dziecka bezwzględnymi przeciwwskazaniami do karmienia piersią są galaktozemia, wrodzona nietolerancja laktozy. Przeciwwskazania względne to niektóre wady wrodzone u niemowląt (np. rozszczep warg czy podniebienia).
Alergie pokarmowe zazwyczaj nie powinny być bezwzględną przyczyną do odstawienia mleka kobiecego. W przypadku podejrzenia m.in. alergii na białka mleka krowiego zaleca się stosowanie diety bezmlecznej u matki. Zmiana diety na ogół powoduje ustąpienie dolegliwości.

Przeciwwskazania matczyne do karmienia piersią to m.in.: niewydolność krążenia IV stopnia, narkomania, ciężkie choroby psychiczne, ostre choroby zakaźne, czynna gruźlica płuc, przyjmowanie niektórych leków, zakażenie wirusem HIV.

Ważnym elementem karmienia jest ocena jego efektywności, tzn. czy dziecko otrzymuje odpowiednią ilość pokarmu, czy nie jest głodne lub czy nie przekarmiamy dziecka. Prawidłowy rozwój dziecka oceniamy na podstawie przyrostu masy ciała dziecka w miesięcznych odstępach. Prawidłowy przyrost masy ciała w ciągu pierwszych 5 miesięcy życia dziecka wynosi od 15 do 30g na dobę, w przeliczeniu tygodniowym przyrost wynosi od 150-200 g, zaś miesięcznym 600 do 1000 g. W drugim półroczu przyrost masy ciała dziecka nieco się zmniejsza i wynosi w przeciągu tygodnia 100 do 125g, zaś w skali miesiąca jest to wartość od 400 do 600g.
Zbyt małe przyrosty masy ciała niemowlęcia, tj. poniżej 500 g miesięcznie powinny zmusić do dokładnej analizy karmienia – jego techniki, ilości. Przyczyny słabego przyrostu masy ciała mogą być różne. Zaliczamy do nich: zbyt małą ilość pokarmu, zaburzenie proporcji pomiędzy mlekiem początkowym, a końcowym. W takich wypadkach należy rozważyć wcześniejsze niż jest podane to w schemacie żywienia niemowląt podawanie posiłków bezmlecznych tj. kaszki bezglutenowej, czy papki jarzynowej. Nowe produkty powinny być wprowadzane pojedyńczo, co kilka dni, należy stopniowo zwiększać ich objętość, obserwując przy tym bacznie reakcje dziecka na dany produkt. Zaburzenia efektywności karmienia mogą mieć również związek z problemami podczas karmień. Mogą to być sytuacje, gdy: dziecko nie umie ssać, zasypia podczas karmienia, grymasi podczas karmienia. Wówczas należy przeanalizować, czy technika karmienia jest prawidłowa , czy dziecko nie otrzymuje zbyt małej ilości pokarmu, czy też może karmienie jest zbyt krótkie.
Problemy matczyne dotyczące karmienia to np.: niedobór pokarmu, nieprawidłowa anatomia brodawki sutkowej (wklęsłe, płaskie), bolesność brodawek, zastój pokarmu, infekcje, gorączka, czy zatkanie przewodów mlecznych. W takich sytuacjach istotną rolę odgrywa pielęgniarka, położna lub lekarz, którzy doradzą i podpowiedzą, jak młoda mama ma sobie radzić z różnymi problematycznymi sytuacjami.

Najlepszym sposobem karmienia niemowlęcia jest karmienie naturalne, mlekiem matki, niestety nie zawsze jest to możliwe. W takich sytuacjach należy podawać odpowiednie mieszkanki zastępcze. Mieszanki mleczne są substancjami przeznaczonymi wyłącznie do karmienia niemowląt, spełniają one wszystkie normy i zapewniają zapotrzebowanie dziecka na składniki odżywcze i podaż energetyczną w sytuacji, gdy matka nie może lub nie chce karmić piersią. Wszystkie mleka zastępcze muszą spełniać odpowiednie standardy, które odpowiadają zaleceniom ESPGHAN (Europejskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia), WHO (Światowej Organizacji Zdrowia), Komisji Unii Europejskiej, a także FAO (Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw wyżywienia i rolnictwa).

Etap 2 – wprowadzenie pokarmów uzupełniających

Produkty uzupełniające, czyli pokarmy stałe, wprowadza się do diety dziecka w celu umożliwienia jego prawidłowego rozwoju psychoruchowego, także poprzez odpowiednią podaż witamin i minerałów. Organizm dziecka dojrzewa i od około 5 m.ż. jest gotowy na trawienie i wchłanianie nowych produktów innych niż mleko matki, czy mleko początkowe. Dziecko w tym czasie potrafi już przyjąć posiłek stały.

Drogowskazem we wprowadzeniu dodatkowych posiłków jest schemat żywienia niemowląt.

źródło: https://1000dni.pl/0-6-miesiecy/schemat-zywienia-niemowlat-do-1-roku-zycia

Podstawowe zasady wprowadzania pokarmów uzupełniających:

1. Nowe produkty wprowadzamy po kolei, nie jednocześnie.
2. Na początku skupiamy się na wprowadzeniu typowych pokarmów (kaszki ryżowe, czy zbożowe), warzywa, owoce. Warto zacząć od niesłodkich warzyw np. brokuł czy ziemniaka.
3. Stopniowo wprowadzamy nowe pokarmy, obserwując bacznie reakcje dziecka. Zaczynamy od małych porcji. 3-4 łyżeczki

Częstość posiłków i wielkość porcji

W żywieniu niemowląt o częstości posiłków decyduje rodzic, a o ilości zjadanej porcji dziecko. Należy zatem zaakceptować ilość zjedzonego posiłku przez dziecko, nawet jeśli jest większa, bądź mniejsza od rekomendowanej. Trzeba pamiętać, że wielkość porcji zgodna z zaleceniami jest uśrednioną porcją.
WHO zaleca, aby dziecko w wieku 6-8 m.ż. karmione częściowo piersią spożywało 2-3 posiłki uzupełniające, zaś w wieku 9-24 m.ż. ilość posiłków uzupełniających powinna zwiększyć się do 3-4. W tym okresie też należy wprowadzić do diety dziecka 1-2 przekąski w ciągu dnia. Liczba posiłków zależy od ich gęstości energetycznej.

Bardzo ważnym elementem w żywieniu małych dzieci jest umiejętność rozpoznania, kiedy są one głodne, a kiedy najedzone. Najczęstszym błędem rodziców jest przekarmianie dzieci.
Symptomy sugerujące, że dziecko jest najedzone to zasypianie, grymaszenie podczas jedzenia, zaprzestanie ssania, zwolnione tempo jedzenia, odpychanie łyżeczki, wypluwanie pokarmu.
Z kolei sygnały zawiadamiające o głodzie to: pobudzone ruchy nóżek i rączek, płacz, otwieranie ust.

Nie należy zapominać, że nowe pokarmy powinny być podawane stopniowo oraz wielkość porcji powinno zwiększać się stopniowo.

Konsystencja nowych pokarmów

W pierwszym roku życia dziecko rozwija umiejętność gryzienia i żucia. Dziecko akceptuje pokarmy o innej konsystencji niż pokarmy płynne i papkowate wraz z rozwijającymi się umiejętnościami gryzienia, żucia i wyżynaniem się zębów. Pokarmy, które sprawiają dziecku problem z ich pogryzieniem, są przez dziecko odrzucane. Z tej przyczyny pokarmy uzupełniające wprowadzamy stopniowo z uwzględnieniem umiejętności oralnych dziecka.

Kolejność wprowadzania pokarmów o różnej konsystencji zalecana przez WHO 

Wybrane produkty w żywieniu niemowląt

Produkty potencjalnie alergizujące

Aktualnie źródła z 2007 roku donoszą, że według Komitetu Żywienia ESPGHAN nie ma danych, które jednoznacznie potwierdzają konieczność opóźnienia bądź zaniechania wprowadzania do diety niemowląt produktów potencjalnie alergizujących. Zaleca się jednak, aby takie pokarmy podawać dziecku po raz pierwszy w warunkach domowych, a nie w żłobku, czy też restauracji.

Mleko krowie

Przed ukończeniem 12 m.ż. nie należy podawać mleka krowiego jako głównego napoju dla niemowląt, zaś po 12 m.ż. spożycie mleka nie powinno przekroczyć 500ml. Jest to stanowisko Komitetu Żywienia z 2013 roku.
Mleko krowie w swoim składzie zawiera niskie stężenie żelaza, dlatego też późniejsze wprowadzenie mleka do diety chroni przed ryzykiem wystąpienia niedokrwistości z niedoboru żelaza. Podawanie mleka krowiego wiąże się również z obciążeniem organizmu nadmiarem białka, co może upośledzać funkcje nerek.

Sól i cukier

Należy unikać podaży soli w diecie dzieci poniżej 12 m.ż. Może to wpływać na zwiększenie ryzyka zachorowalności na nadciśnienie tętnicze w późniejszym wieku. Z kolei nadmierna podaż cukru w diecie dziecka może przyczyniać się do rozwoju próchnicy i do wykształcenia nieprawidłowych nawyków żywieniowych. Bardzo słonych pokarmów, takich jak solone mięsa, należy unikać w diecie dziecka. Podobnie wszystkie dosładzane w sztuczny sposób soki powinny być przez rodziców eliminowane.

Suplementacja

Witamina D
Witamina D ma wielką rolę w metabolizmie wapnia i fosforu. Potrzebna również jest do prawidłowego rozwoju kości. Bardzo często występuje niedobór witaminy D u dzieci z populacji europejskiej.
Wszystkie niemowlęta powinny otrzymywać witaminę D – 400 jednostek/dobę.

Witamina K

Witamina K warunkuje utrzymanie prawidłowych czynników krzepnięcia, a niedobór jej może skutkować krwotokami zagrażającym życiu.
Każdy noworodek dostaje domięśniowo 0,5mg witaminy K lub doustnie 2mg.
Niemowlętom do 3 miesiąca życia zaleca się suplementację witaminą w dawce 25 mikrogram/dobę. Dzieci karmione mlekiem modyfikowanym nie wymagają suplementacji.

dietetyk mgr Aleksandra Kotlarz
www.prozdrawiam.pl