W poszukiwaniu skarbów z przeszłości - Jezioro Bytyńskie

Odległości:
Tarnowo Podgórne - Komorowo ok 13 km
Lusowo - Komorowo - ok. 16 km
Chyby-Kokoszczyn - Komorowo- ok. 22 km
Przeźmierowo - Lusowo -Lusówko - Ceradz Koscielny - Grzebienisko - Bytyń ok. 30 km

Zaledwie 10 km od zachodnich granic naszej gminy znajduje się jedno z największych jezior w naszej okolicy, a przynajmniej akwen z największą liczbą wysp. Jezioro Bytyńskie w przeszłości było istnym "ptasim eldorado" w Wielkopolsce. Dziś jego ornitologiczna świetność jest na pewno przyćmiona. W 2015 r przestał istnieć rezerwat "Wyspy na Jeziorze Bytyńskim". Jednakże jeszcze dziś wiele jego cennych walorów możemy podziwiać, a to za sprawą pojawiających się tam ciekawych ptaków, czy innych zwierząt. Dodatkowo warto wspomnieć o bardzo ciekawej przeszłosci archeologicznej tego terenu, dlatego zapraszamy do poniższej lektury.

Fot. 1 Jezioro Bytyńskie -zatoka południowa

Główne atrakcje historyczno - kulturalne w pobliżu Jeziora Bytyńskiego

Fot. 2 Kościół w Bytyniu

Bytyń

Miejscowość znana już w XIV w. jako gród, w XV–XVI w. jako miasto. Na zachodnim brzegu jeziora znajduje się grodzisko wczesnośredniowieczne. Około roku 1874 w Bytyniu został odnaleziony skarb miedziany z ok. 2000 r. p.n.e. W jego skład wchodziła m.in. para wołków w jarzmie (tzw. Wołki z Bytynia) - unikatowy w Polsce zabytek archeologiczny (obecnie prezentowany w Muzeum Archeologicznym w Poznaniu) .

Fot. 3 Wołki z Bytynia, źródło: wikipedia

Inne ciekawostki Bytynia:
⦁ późnogotycki kościół Niepokalanego Poczęcia NMP zbudowany w 1534 roku,
⦁ zespół pałacowo-parkowy z klasycystycznym dworem pierwotnie powstały w 18 w. Wokół niego rozpościera się park ze starym drzewostanem, założony w 2 połowie XVIII wieku w stylu "włoskim", później przekształcony w krajobrazowy (obecnie - własność prywatna). Zachowały się tutaj aleje grabowe i lipowe oraz dwa wielkokonarowe kasztanowce – pomniki przyrody.
⦁ Gorzelnia w Bytyniu, niegdyś była częścią zespołu pałacowego w tej miejscowości. Obecnie nie funkcjonuje i popada ruinę. W 1926 r. majątek Bytyń wraz z folwarkiem Witkowice obejmował 2146 ha, miał gorzelnię, krochmalnię i tartak. Do 1939 r. jego właścicielem był Andrzej Niegolewski (bohater spod Somosierry).

Fot. 4 Gorzelnia w Bytyniu

Aby dogodnie dotrzeć do Bytynia, warto jadąc trasą nr 92 od strony Poznania skręcić w lewo (na wysokosci fotoradaru) w głąb miejscowości, by potem dojechać do cmentarza i tam zaparkować samochód. Na trasie 92 na wysokości cmentarza jest bowiem zakaz skrętu w lewo.
W Bytyniu możemy na przykład zacząć spacer w kierunku właśnie opisywanego jeziora lub udać się na wycieczkę w Grądy Bytyńskie

Komorowo

Dwór Komorowo to obiekt zabytkowy z ponad stuletnią historią. Należy do spadkobierców przedwojennych właścicieli. Pewne jest jedno - istniała tam osada do końca XIV wieku. Później mieszkańcy opuścili to miejsce, choć do końca nie wiadomo dlaczego. Równie ciekawa jest historia samego dworu. W dokumentach jest potwierdzone istnienie dworu już w 1870 roku. Wielokrotnie przechodził z rąk do rąk. Dziś jest to własność prywatna, można wynająć pokoje i odpocząć w obiekcie.

Fot. 5 Dwór Komorowo i okoliczne zabudowania.

Walory archeologiczne Jeziora Bytyńskiego 

Na Wyspie Pierskiej (położonej najdalej na zachód) znajduje się wczesnośredniowieczne grodzisko stożkowate o wysokości 2 m i średnicy u podstawy 40 m, otoczone wałem i dwiema fosami. Na wysuniętej najbardziej na północ Wyspie Komorowskiej archeolodzy pod kierownictwem prof. Kostrzewskiego, tego samego, który później zasłynął pracami nad Biskupinem,  odkryli ślady osadnictwa mezolitycznego. We wczesnej epoce żelaza istniał tam ważny gród ludności kultury łużyckiej, podobny do słynnej osady w Biskupinie.
Otaczał go szeroki owalny wał o drewnianej konstrukcji skrzyniowej. W czasie prac odkryto  prowadzący na nią drewniany most, bruk kamienny i kilkanaście domostw. Jeszcze kilkanaście lat temu pozostałości tego jedynego przejścia na wyspę można było oglądać pod pierwszą przykrywą lodu.  
W obrębie grodu znaleziono ponad 900 grudek bursztynu, dlatego nadano mu nazwę "faktoria na szlaku bursztynowym". Liczne znaleziska archeologiczne świadczą, że wyspa była zamieszkiwana jeszcze w X-XII w.

Fot. 6 Widok na wyspę, w przeszłości przebiegał na nią most wczesnośredniowieczny - dziś znajduje się tu kapielisko

Główne walory przyrodnicze Jeziora Bytyńskiego

Jezioro Bytyńskie jest typowym jeziorem morenowym, wytopiskowym o powierzchni ponad 300 ha. Średnia głębokość 3,5 m, maksymalna blisko 7 m.
W bogatej linii brzegowej wyróżniają się zatoki: południowa, wschodnia i zachodnia.
W głównej części jeziora znajduje się 6 wysp: Bytyńska, Pierska , Komorowska ,Witkowska , Witkowska Mała (Ostrówek) i Mała.

Fot. 7 Mewa śmieszka - w przeszłożci zasiedlała gromadnie wyspy na jeziorze

Wyspy wraz z otaczającymi je pasami szuwarów stanowiły w przeszłosci rezerwat częściowy – ornitologiczny, o powierzchni 30,8 ha, chroniący biotop lęgowy ptaków wodnych i błotnych oraz zbiorowiska roślinne z licznymi rzadkimi gatunkami. Wśród nich najliczniejsze były mewy śmieszki,  na wyspach gniazdowało około 3000 par! Z ptaków, które regularnie tu notowano warto wymienić : gęsi gęgawy, rycyki, mewy śmieszki, remizy , bekasy, sowy i kormorany. Dziś część gatunków jest nadal spotykana. Na przykład czasem zobaczyć możemy bekasy, mewy, niektóre rzadsze kaczki: płaskonosy, łabędzie i część szponiastych. Wraz z zaprzestaniem wypasu (które prowadzono na wyspach) i wkroczeniem na pastwiska trzciny pospolitej oraz krzewów, zdecydowana większość awifauny opuściła rezerwat. Stracił on wówczas swoje najcenniejsze walory przyrodnicze.
Jednakże nadal Jezioro Bytyńskie ze względu na dużą powierzchnię i położenie w otwartym krajobrazie jest bardzo atrakcyjne przede wszystkim dla ptaków przelotnych. Na odpoczynek i żer zatrzymują się tutaj na okolicznych polach setki gęsi białoczelnych  i zbożowych  oraz setki kaczek należących do różnych gatunków. Akwen jest też stałym miejscem łowów zalatujących tu bielików. Do tej pory na terenie tym odnotowano około 160 gatunków ptaków, z czego 80 było lęgowych lub prawdopodobnie lęgowych. Poza tym występuje tu szereg gatunków ptaków zamieszkujących trzciny i łozowiska. Są to: potrzos, błotniak stawowy, czy też trzcinniak i trzcinniczek.

Fot. 8 Jezioro Bytyńskie - szuwary

O kilku interesujących ptakach okolic Jeziora Bytyńskiego wspomnimy poniżej:

Orzeł bielik 
To jeden z największych krajowych ptaków drapieżnych. Najprawdopodobniej to nasz narodowy ptak herbowy. Rozpiętoścć jego skrzydeł sięga prawie 240 cm! Bielik uważany jest przez wielu za czwartego co do wielkości orła na świecie. Dorosły ptak ubarwiony brunatno z rozjaśnioną głową i ramionami oraz krótkim, białym ogonem. Potężny, żółty dziób oraz mocne nogi, które mają nieopierzone skoki to cechy charakterystyczne dla tego gatunku. Młody jest brunatny o łaciatym upierzeniu z ciemnym dziobem i ogonem, które to jaśnieją z wiekiem i osiągają ubarwienie dorosłych po 4-5 latach. Bieliki budują jedne z największych gniazd spośród wszystkich ptaków. Używane przez wiele lat gniazdo może przekraczać 2 m wysokości i osiągać ciężar nawet jednej tony! Dzięki ochronie miejsc gniazdowania bielik przestał być w naszym kraju rzadkością i jego liczebność systematycznie wzrasta.
Ptaki te żywią się głównie rybami, polują również na ptaki (przede wszystkim wodne, do wielkości czapli/gęsi włącznie). Potrafi zapolować nawet na dorosłe łabędzie, głównie są to jednak perkozy, kaczki i łyski. Sporadycznie łapie małe ssaki. Zimą w jego diecie wzrasta udział ptaków. Przy braku świeżej zdobyczy, głównie zimą, zjada również padlinę.

Fot. 9 Bieliki na przelocie

Na początku XX w. bielik był w Polsce na krawędzi wymarcia. Od tego czasu jego liczebność sukcesywnie rośnie, by na początku drugiej dekady XXI w. osiągnąć liczebność 1000 - 1400 par. Obecnie gatunek ten w różnym zagęszczeniu występuje prawie w całym kraju, omijając jedynie większość terenów podgórskich na południu.

Bekasy - podrodzina ptaków z rodziny bekasowatych;
Wystepuje 18 gatunków zamieszkujących obrzeża zbiorników wodnych lub wilgotne lasy Europy. To zazwyczaj drobne ptaki, upierzone rdzawobrunatnie, pstro (ma to znaczenie ochronne). Zazwyczaj mają długi, cienki i miękko zakończony dziób, nogi cienkie, ogon krótki. Żywią się drobnymi bezkręgowcami. W Polsce niektóre z nich np.: dubelt, kszyk - są lęgowe, a niektóre np. bekasik - spotykane są tylko na przelotach .

Fot. 10 Łęczak na polowaniu

W północno- wschodniej cześci jeziora znajduje się kilka małych wyrobisk zalanych wodą, torfianek. Są to zbiorniki wodne powstałe przez wybieranie torfu. W okresie letnim ulegają one często wypłyceniu.
To idealne miejsce dla małych ptaków na odpoczynek i żer. Właśnie w tamtej cześci spotkać można mnóstwo kaczek i kilkanaście osobników bekasowatych. Z uwagi na bardzo wysoką płochliwość bekasowatych są one bardzo trudne do oznaczenia (czasami trzeba poświęcić kilkadziesiąt minut na samo podejście), ale udało się tam spotkać 2 gatunki: bekasa kszyka i brodźca łęczaka.
Jako ciekawostkę warto dodać, że kuzyn łęczaka, niejaki szlamnik, jest rekordzistą w długości ptasiego lotu. Samica tego gatunku z zainstalowanym nadajnikiem satelitarnym przeleciała z Alaski na Nową Zelandię bez zatrzymywania się!! Pokonała trasę ponad 11000 km w 8 dni i 5 godzin. W Polsce szlamniki można spotkać przede wszystkim na wybrzeżu w trakcie migracji.
Życzę Wam abyście kiedyś go spotkali. Dodam -mi udało się spotkać innego bardzo rzadkiego, największego z siewkowych - kulika wielkiego - zwanego ptakiem słoniem.

Robert Przybylski

Fot. 11 Bekas kszyk i łęczak

Fot. 12 Bekas kszyk

Fot. 13 Torfianki

Fot. 14 Kulik wileki - najwiekszy z siewkowych